Ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι και πολυφωνίες του κόσμου
Το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι και οι άλλες ελλαδικές και ελληνόφωνες πολυφωνίες έχουν την θέση τους αλλά και τις εκλεκτικές συγγένειές τους με άλλες πολυφωνίες των γειτόνων λαών, στα Βαλκάνια και την Μεσόγειο. Λαϊκή πολυφωνία απαντούμε στις περισσότερες από τις βαλκανικές χώρες, ιδιαίτερα στην Αλβανία, την Βουλγαρία, την Σερβία, την Ρουμανία. Πολλά έχουν γραφεί για την σχέση της ηπειρώτικης και της λιάμπικης, αλβανικής πολυφωνίας ενώ ανάλογη μουσική γέφυρα συνδέει τα δίφωνα τραγούδια του Βώλακα Δράμας με εκείνα της βουλγάρικης παραμεθορίου, στην ίδια κοιλάδα του Νέστου. Όσο αφορά την βλάχικη πολυφωνία, με έκδηλες συγγένειες απαντά σε διάφορες χώρες.
Η διάδοση της λαϊκής πολυφωνίας στα Βαλκάνια είναι έντονη, αντιστρόφως ανάλογη της παγκόσμιας διάδοσής της. Πέρα από τα Βαλκάνια πολυφωνίες συναντάμε στην Κάτω και την Μέση Ιταλία, την Σικελία, την Σαρδηνία, την Κορσική, τα Πυρηναία προς τα δυτικά, σε χωριά της ορεινής Πολωνίας, της Ουκρανίας και την Γεωργία στην Ανατολική Ευρώπη. Στην Ασία συναντούμε δείγματα λαϊκής πολυφωνίας στο βόρειο Ιράν, τα όρια Αφγανιστάν - Πακιστάν, την βόρεια Ινδία, την Ινδονησία μέχρι την νησιωτική Κίνα (Ταϊβάν). Μερικές από τις πιο αρχέγονες πολυφωνίες απαντούν στην κεντρική Αφρική, στους Πυγμαίους, το Καμερούν και αλλού.
Βουλγάρες, Αλβανοί και Σέρβες, το Πολυφωνικό Καραβάνι πάντα ανοικτό στις πολυφωνίες του κόσμου
Έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες γιατί απαντά η λαϊκή πολυφωνία στις συγκεκριμένες περιοχές και όχι αλλού. Ενδιαφέρουσα είναι η θεωρία του Ολλανδού μουσικολόγου Joap Kunst που συνδέει την πολυφωνία της ηπείρου με την μακρινή Ινδονησία, καθώς επισημαίνει αναλογίες, όχι μόνο στην δομή και τις ονομασίες των τραγουδιστών αλλά φτάνει και ως διακοσμητικά μοτίβα της λαϊκής κεντητικής. Όπως σημειώνει ο μουσικολόγος Λάμπρος Λιάβας στο πρώτο τεύχος της «Απείρου»: "φαίνεται πως υπάρχει ένα νοητό τόξο (που ανάγεται ίσως σε προελληνικές περιόδους και ανανεώθηκε αργότερα κατά την Αλεξανδρινή εποχή) που συνδέει πολιτισμικά τα Βαλκάνια με την ΝΑ Ασία, περνώντας από τον Καύκασο, τη Βόρεια Περσία, το Αφγανιστάν, τη Βόρεια Ινδία. Σε όλο το μήκος αυτής της διαδρομής βρίσκουμε πολιτισμικές συγγένειες και αντιστοιχίες που εκδηλώνονται και στην μουσική, επιβεβαιώνοντας για άλλη μια φορά την αρχέγονη δύναμη στην επικοινωνία ανάμεσα στους λαούς, πέρα από φυλές και θρησκείες."
Ενδεικτική δισκογραφία από τις Πολυφωνίες των Βαλκανίων και της Μεσογείου
